Nalewki to jedne z najstarszych i najbardziej szlachetnych trunków obecnych w polskiej kulturze kulinarnej. Kojarzone z dworem, staropolskimi obyczajami i leczniczymi recepturami, przeszły długą drogę – od domowych spiżarni po współczesne manufaktury. Dziś przeżywają swój renesans, przyciągając uwagę smakoszy, kolekcjonerów i miłośników naturalnych alkoholi. Sprawdź, co to są nalewki, jak wygląda ich historia oraz jakie są najpopularniejsze rodzaje nalewek.

Co to są nalewki?

Nalewka to alkoholowy napój domowej lub rzemieślniczej produkcji, uzyskiwany poprzez macerację (czyli zalewanie) owoców, ziół, przypraw lub korzeni w wysokoprocentowym alkoholu. Po odpowiednim czasie dojrzewania, zlewany jest nalew a pozostałe składniki roślinne są zasypywane cukrem lub dodawany jest miód, a następnie  obydwa nalewy są ze sobą łączone, filtrowane i rozlewane do butelek.

W odróżnieniu od likierów przemysłowych, nalewki są naturalne i nie zawierają sztucznych aromatów ani konserwantów. Ich smak, kolor i właściwości zależą wyłącznie od użytych składników oraz długości leżakowania.

Ile procent ma nalewka? Zawartość alkoholu w nalewkach waha się zazwyczaj między 20 a 30%, choć moc niektórych wersji może być wyższa, zwłaszcza w przypadku nalewek ziołowych. Trunki przygotowane na owocach miękkich (np. mirabelkówka) mają z kolei mniejszą zawartość alkoholu.

Nalewki w polskiej historii – od klasztorów po szlacheckie dwory

Historia nalewek w Polsce sięga co najmniej XVI wieku, choć ziołowe wyciągi na alkoholu znano już w starożytności. Pierwsze polskie wzmianki o trunkach tego typu pojawiają się w dziełach Stefana Falimirza (O ziołach i mocy ich, 1534), gdzie opisywano lecznicze wyciągi ziołowe przygotowywane na spirytusie.

W kolejnych wiekach nalewki zdobyły ogromną popularność – najpierw w zakonach (gdzie produkowano je jako lekarstwa), a następnie w szlacheckich dworkach i majątkach ziemskich. W XVII i XVIII wieku traktowano umiejętność przygotowywania ich jako element dobrego wychowania, a ich produkcja była prawdziwą sztuką. Receptury były rodzinne, często ściśle strzeżone, przekazywane z pokolenia na pokolenie.

W wielu domach powstawały tzw. silva rerum – domowe księgi receptur, w których zapisywano przepisy na najlepsze nalewki. Należy pamiętać, że w tradycji staropolskiej to kobiety najczęściej odpowiadały za tworzenie nalewek, traktując je jako element gospodarczego kunsztu i troski o zdrowie domowników.

Okres przemysłowy i upadek tradycji

W XIX wieku wraz z rozwojem przemysłu spożywczego i dostępem do nowych technologii destylacyjnych, wiele nalewek zaczęto produkować na skalę masową. Wydawano książki z przepisami, a nalewki – zwane także likworami, kordiałami czy kontusiówkami – stały się popularne wśród szerokiego grona społeczeństwa.

Niestety, wiek XX przyniósł spadek jakości i zainteresowania. W okresie PRL-u produkcję alkoholi zmonopolizował Polmos, a tradycyjne receptury zastąpiono uproszczonymi, sztucznie aromatyzowanymi wersjami. Nalewki zaczęto utożsamiać z trunkami gorszej jakości, co doprowadziło do niemal całkowitego wycofania z codziennego użytku.

Renesans nalewek w XXI wieku

Dopiero ostatnie dwie dekady przyniosły odrodzenie zainteresowania tradycyjnymi alkoholami. Miłośnicy regionalnych smaków, naturalnych produktów i slow foodu zaczęli przywracać nalewki do łask. Powstają domowe i rzemieślnicze manufaktury, a trunkom tym oddaje się należne miejsce – zarówno przy świątecznym stole, jak i w ekskluzywnych restauracjach.

Nalewki znów zyskują prestiż, często występują w postaci prezentu na specjalną okazję. podawane są jako digestif (napój po posiłku), aperitif (przed jedzeniem) lub w roli prezentu o wyjątkowym charakterze.

Rodzaje nalewek – tradycyjne smaki z całej Polski

W polskiej tradycji istnieje wiele rodzajów nalewek, których receptury różnią się w zależności od regionu, dostępnych składników i celu spożycia (leczniczy lub deserowy). Oto najpopularniejsze typy:

1. Nalewki owocowe

Najbardziej klasyczne i najczęściej spotykane. Do ich przygotowania używa się świeżych owoców sezonowych, które oddają smak i kolor trunkowi. Przykłady:

• Malinówka – słodka, intensywnie aromatyczna, idealna na zimowe wieczory.
• Wiśniówka – rubinowa barwa i delikatna kwasowość, świetna do deserów.
• Pigwówka – kwaśno-słodka, z nutami cytrusowymi, często nazywana królową nalewek.
• Dereniówka – z owoców derenia, intensywna i lekko cierpka.

2. Nalewki ziołowe i korzenne

Działają rozgrzewająco i wspomagająco na układ pokarmowy. Tworzone z piołunu, mięty, goździków, cynamonu czy kardamonu. Często stosowane były jako remedium na dolegliwości zdrowotne.

3. Nalewki kwiatowe

Przykładem nalewki kwiatowej jest nalewka z kwiatu czarnego bzu, powstająca na bazie intensywnie pachnących kwiatów z dodatkiem miodu, cytryny, limonki i korzenia arcydzięgla. Zwana w niektórych regionach hyćką, charakteryzuje się jasnym, słomkowym kolorem oraz charakterystycznym, intensywnym smakiem.

4. Nalewki miodowe

Znane również jako krupniki – bazują na miodzie, często z dodatkiem korzennych przypraw. Mają wyjątkowe walory smakowe i rozgrzewające.

5. Ratafie

Są to nalewki, które powstają z wielu gatunków owoców. Charakteryzują się niezwykłym, często niepowtarzalnym smakiem.

Ile procent ma nalewka?

W zależności od składników i proporcji alkoholu, przeciętna nalewka zawiera:

• od 20% do 30% alkoholu – nalewki owocowe,
• powyżej 30% alkoholu – nalewki ziołowe, korzenne lub kwiatowe.

Domowe receptury pozwalają dostosować moc trunku do własnych upodobań, jednak przy produkcji rzemieślniczej standardowa zawartość alkoholu to ok. 20–30%.

Nalewki Szlacheckie – powrót do korzeni w nowoczesnym wydaniu

Współczesne manufaktury, takie jak Nalewki Szlacheckie, przywracają chlubną tradycję polskich alkoholi, łącząc dziedzictwo staropolskich receptur z manufakturową starannością produkcji. Bazują wyłącznie na naturalnych składnikach – owocach, ziołach, kwiatach, przyprawach i miodzie – bez dodatków chemicznych czy aromatyzujących. Nalewki tworzone są w małych partiach, z poszanowaniem sezonowości i jakości surowca.

Receptury oparte są na klasycznych wzorcach, a przy zachowaniu staranności i nie przyspieszaniu maceracji, każdy trunek uzyskuje idealną klarowność, balans smakowy i zapachowy. To powrót do smaków dzieciństwa, ale w jakości XXI wieku.

Jeśli zastanawiasz się, co to są nalewki, jakie mają oblicza i jaką moc – sięgnij po ofertę Nalewki Szlacheckie i doświadcz, jak smakować może historia w nowoczesnej odsłonie.

Przypisy i źródła do tekstu:

[1] Stefan Falimierz, O ziolach y o moczy ich, Kraków 1534 – pierwsza polska encyklopedia zielarska, zawierająca przepisy na lecznicze wyciągi alkoholowe.

[2] W. Syta, Tradycja i historia alkoholi w Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, PAN, 2018, nr 3, s. 367–382.

[3] J. Rogala, Nalewki zdrowotne: 102 przepisy, Wydawnictwo SBM, Warszawa 2020.

[4] K. Majewski, Nalewki staropolskie, Edipresse, Warszawa 2016.

[5] M. Czapski, Kultura picia alkoholu w Polsce. Od staropolszczyzny do PRL, „Kultura i Historia” nr 21/2012, UMCS Lublin.
https://czasopisma.umcs.pl/kih/article/view/3414

[6] A. Kowalska, Domowe nalewki: powrót do tradycji, „Przegląd Gastronomiczny”, 2021, nr 11.

[7] M. Nowak, Rola alkoholu w kulturze polskiej szlachty, „Polonia Ethnographica”, PAN, 2017, nr 44.

[8] M. Szymański, Nalewki i likiery – historia, receptury i współczesność, PZWL, Warszawa 2022.

[9] Strona oficjalna Nalewki Szlacheckie: https://nalewkiszlacheckie.pl/